Reč seljak u srpskim gradovima ima danas uglavnom negativno značenje i skoro da više ne označava deo domaćeg stanovništva koje se bavi proizvodnjom hrane i baštini značajan deo srpske kulture – već označava nevaspitanu, glupu i primitivnu osobu. Zato čak i sami srpski seljaci za sebe radije kažu da su poljoprivrednici ili farmeri.

Sigurno je da srpski seljaci nisu sami isprljali svoje ime. Ružno značenje njihovog imena, kao i drugorazredni socijalni status, oni su dobili od svojih sunarodnika, gradskih Srba. Koji, nažalost, još uvek ne shvataju da i sami trpe, i sve više će, zbog lošeg odnosa prema svojim ruralnim sunarodnicima.



Najveći problem je što obrazovani gradski Srbi veruju da poseduju mnogo više efektivnih znanja od domaćih seljaka, mada je po ključnim pitanjima održivosti situacija zapravo obrnuta: njihovo znanje nije koherentno i sve je manje efektivno, jer je vezano za uslove koji više ne postoje, pod velikim su uticajem medija i ideologije, i nedostaje im istorijsko iskustvo seljaka.

Zato i ne shvataju da su seljaci zapravo njihov glavni oslonac i temelj države. Domaće urbano stanovništvo teško prihvata da je i cela naša današnja civilizacija izgrađena, i još uvek stoji, na poljoprivredi.

Skrivanje domaćih seljaka iza nekog drugog ‘modernijeg’ imena samo ukazuje na dalje opadanje njihovog statusa i uloge u srpskom društvu – što nije dobro ni za ostali deo nacije.

Reč poljoprivrednik naprimer, svodi funkciju seljaka na isključivo ulogu privrednika, proizvođača hrane – što on nije bio u Srbiji. Niti bi bilo dobro da to postane u budućnosti. Uloga sela i seljaka u Srbiji je mnogostruka, ne samo u istorijskom smislu, već i u pripremi za krajnje neprijatnu buducnost koja preti i nama kao i ostatku sveta.

Iako narodna poslovica kaže ‘zovi me i krčag, samo me nemoj razbiti’ teško je objasniti zašto su čak i u boljim vremenima seoske devojke izbegavale da se udaju za domaće seljake. Zato ih danas u Srbiji ima preko 250.000 neoženjenih – mada nisu bas svi odreda siromašni.



Sigurno je da je tome najviše doprineo posleratni period industrijalizacije i urbanizacije kod nas, socijalizam koji je gušio seljake kao privatnike i rušio njihov ugled, kao i atraktivniji život u gradu koji je mamio mlade i pružao bolje uslove za školovanje, sa boljim izgledima za zaposlenje i bolji život.

Malo je teže razumeti da se i danas – u vreme kada vlada velika nezaposlenost u gradovima i kada život u gradu postaje sve teži bez izgleda na skori oporavak – položaj domaćih seljaka i njihov društveni ugled još nisu popravili. Za razliku od nekih drugih zemalja, selo i poljoprivreda kod gradskih Srba nisu dobili na značaju i atraktivnosti.

Sigurno je da na to utiče dalje pogoršanje materijalnog položaja domaćih seljaka - do koga je došlo, pre svega, zbog njihove socijalno-političke isključenosti i degradacije u Srbiji. Na taj način prvo je loš socijalni i politički status doprineo ekonomskom propadanju seljaka, a onda je siromaštvo jos više pogoršalo njihov status – i tako u krug.

Nizak status, odnosno ugled koji seljak ima u današnjem srpskom društvu, ogleda se zato i preko gradske upotrebe i značenja reči seljak. Što nažalost ukazuje na veliko nerazumevanje gradskog stanovništva o značaju i ulozi sela u budućnosti - kao i o tome kuda ide današnji svet.

‘Nomen est omen’ – kaže latinska izreka koja se kod nas prevodi kao ‘ime je predznak’ ili kao ‘ime je sudbina’. Možda bi zato bilo bolje da se u Srbiji ili nadJe neko drugo ime za seljake ili da se konačno imenu seljak, i onome ko ga nosi, vrati dignitet koji zaslužuje.



- Reč poljoprivrednik je u Srbiju došla tokom prošlog veka kao direktni prevod nemačke reči za poljoprivredu – landwirtshaft(land= polje, zemlja i wirtshaft = privreda), iako Nemci za seljaka koriste reč bauer (inače na nemačkom bauenznači graditi, stvarati);

- U engleskom je poljoprivreda agriculture, došla iz francuskog naziva agriculture, a tamo je došla iz latinskog agricultura, odnosno spajanjem reči ager agri = polje + culture = kultura.

- Reč farmer, koja se kod nas sve češće koristi umesto reči seljak, dolazi iz engleskog - farmer, a tamo je došla od francuskog – farmier, mada se u zvaničnoj upotrebi u Francuskoj koristi reč – agriculteur, ili kao reč za ratara – cultivateur; izvor reči je u latinskom – firmarius, firmator, od reči – firma, odnosno – firmare, što znači potvrditi, od reči – firm, koja ima vise značenja, ali uglavnom znači nešto što je osigurano, stabilno, kontrolisano;

- U Vojvodini se za malog seljaka koristi i reč paor, koja osim veze sa nemačkim bauer ima izgleda i druge korene: u engleskom se za malog seljaka koristi reč peasant, što označava siromašnu osobu koja obrađuje zemlju, malog posednika ili radnika u poljoprivredi sa niskim socijalnim statusom, dok u prenosnom smislu označava neznalicu, grubu i nevaspitanu osobu; u engleski je došla od francuske reči – paysan, odnosno iz staro-francuskog – paisent, nastalu od reči – pais, što označava provinciju, a koja je došla od latinske reci – pagus, što označava ruralno područje ili selo; od ove latinske reči nastala je i reč – pagan, koja je u početku na latinskom znacila - čovek iz provincije, odnosno stanovnik sela, seljak;



- U ‘Istoriji srpskog naroda’, Vladimir Ćorović navodi: …”Ostali svet, seoski i građanski, bili su sebri; tek docnije postao je ‘sebar’ sinonim za seljački, prostački. Reč je poznata i rusima i litvancima i označavala je zajedničara i sudeonika.” …Zakupci ili najamnici zvali su se meropsi… Kmet je kao oznaka za seljake uveden tek od 15-og veka i značila je ‘zakupnik’… U Dubrovniku – kmet je označavao seljaka…

Loš tretman seljaka, kao niže kaste, kod Srba nažalost ima dugu tradiciju. Tako Dušanov zakonik strogo zabranjuje udruživanje seljaka, gde pod članom 69. kaže:


“Zbora sebrova da ne bude, a ako se nađe kao sabornik, da mu se uši odseku, a da se osmude pokretači.”

- Dr. Dragan Veselinov u “Političkoj ekonomiji I”, u delu ‘Vizantijsko uređenje privrednog života’ navodi niz interesantnih podataka o statusu seljaka u tom periodu; on navodi da je u Dušanovom zakoniku, u članu 139. sebar - napoličar, satrudnik; posebno je interesantan začetak vojničke tradicije seljaka od VII – XI. veka pod Vizantijom (sistem slobodnih seljaka i vojnika, seljaci ‘krajišnici’ - stratioti, seljaci-vojnici).

Osim u doba vizantijske vlasti u Srbiji. i Habsburška monarhija je kasnije - u doba Vojne krajine od XV. veka - koristila srpske seljake kao vojnike u borbi protiv Turaka, odnosno Otomanskog carstva, pa su zato u delu Slavonije, Srema, Backe, Banata i Erdelja, osim zemlje za obradu, dobili i određene privilegije (pravo na seču šume za ogrev, nešto vinograda) koje su opstale sve do prvih godina posle II. Svetskog rata.

Gradsko stanovništvo Srbije danas olako prelazi preko činjenice da su plodno zemljište u Vojvodini srpski seljaci platili svojom krvlju, u viševekovnoj odbrani od turskih osvajača.

Bez ovakvih istorijskih podataka teško je danas razumeti mnogostruku i složenu funkciju seljaštva u srpskoj istoriji, kao i neophodnost poboljšanja njegovog današnjeg socijalnog, političkog i ekonomskog statusa. Treba se samo podsetiti značaja i doprinosa sela u novijoj srpskoj istoriji – od oslobođenja Srbije tokom XIX. veka i svetskih ratova, do skorašnjih događaja u toku poslednjih dvadesetak godina i posebno u periodu međunarodne blokade Srbije. Izgleda da stranci bolje od gradskih Srba razumeju značaj i ulogu seljaka u očuvanju nacionalne bezbednosti Srbije.



- Naša reč – seljak, odnosno stanovnik sela, označava mnogo više od isključivo privredne delatnosti jedne grupacije stanovništva, kako na to upućuje prevod sa nemačkog – poljoprivrednik.

Sve ono što se danas u Srbiji podrazumeva pod ‘narodna umetnost i običaji’, ‘narodna medicina’, ‘narodno graditeljstvo’ – zapravo su ‘seljačka umetnost, graditeljstvo, običaji i medicina’. Srpski seljak je zapravo baštinik najvažnijeg dela srpske kulture i etike kao i tradicionalnih i istorijskih znanja, ubrajajuci tu i potisnuta znanja tradicionalne obrade zemljišta i uzgajanja stoke – koja u svetu ponovo dobijaju na značaju.

Zato se može reći da je seoska kultura Srba zapravo temeljni oslonac nacionalne kulture i etike.

- Nasuprot činjenici da domaći stručnjaci podcenjuju znanje i hiljadugodišnje iskustvo naših seljaka u obradi zemlje, stručnjaci UN danas uvažavaju tradicionalna znanja u poljoprivredi i stavljaju ih (Traditional agricultural systems) u isti rang sa modernim znanjima školovanih poljoprivrednih stručnjaka.

Razlog za to leži u činjenici da tradicionalna poljoprivreda, koju bi sa pravom trebalo nazvati kulturom polja ili agrikulturom, sadrži vekovima stvarane i proveravane oblike ekološke poljoprivrede koji su nastali kroz uzajamno povezanu evoluciju socijalnog sistema i sistema prirodnog okruženja.

Ovo je omogućilo bolju očuvanost, odnosno dugovečnu plodnost zemljišta - za razliku od moderne Industrijske poljoprivrede koja je za nekoliko decenija preterane eksploatacije dovela do erozije i opadanja plodnosti velikog procenta zemljišta u svetu.

Možda bi za početak, radi podsećanja gradskih Srba na čemu stoji njihova država i kultura, trebalo podići spomenik ne samo seljaku-ratniku već i seljaku-hraniocu i čuvaru srpskih oranica. To bi možda podsetilo i domaće poljoprivredne stručnjake da i oni treba ponešto da nauče od domaćih seljaka: istorijsko iskustvo seljaka u tradicionalnoj poljoprivredi ipak ide malo dalje od današnjeg kratkovidog dopingovanja zemljišta veštačkim đubrivima i korišćenja metoda Industrijske poljoprivrede koji su usmereni isključivo na što veći, kratkoročni profit.


Ratko Karolić

Tekst preuzet sa http://poljoprivreda.biz